چه تازه وارد دنیای عکاسی شده باشید و چه مدت‌ها در حال عکاسی باشید، احتمالاً اصطلاح «کراپ فاکتور» را شنیده‌اید. با وجود انواع مختلف دوربین‌ها و سیستم‌های عکاسی در بازار امروز، این اصطلاح به‌طور مکرر در مشخصات محصولات، مطالب تبلیغاتی، مقالات، کتاب‌ها و حتی در مکالمات بین عکاسان مطرح میشود. اگر نمی‌دانید این اصطلاح دقیقاً به چه معناست یا می‌خواهید درک عمیق‌تری از آن پیدا کنید، این مقاله می‌تواند به شما کمک کند تا مفهوم آن را بهتر متوجه شوید. لازم به ذکر است که این مقاله برای مبتدیان نوشته شده است، بنابراین بسیاری از اصطلاحات و توضیحات به شکلی ساده و قابل فهم ارائه شده‌اند.
پیش‌زمینه
در دوران پیش از دیجیتال، فیلم‌های 35 میلی‌متری به دلیل محبوبیت و استفاده گسترده به‌عنوان فرمت مرجع شناخته می‌شدند. اگر کسی از لنز 50 میلی‌متری روی دوربین های SLR استفاده می‌کرد، همه دقیقاً می‌دانستند که میدان دید و تصویر نهایی چگونه به نظر خواهد رسید؛ بنابراین، درک و صحبت درباره لنزها و فاصله‌های کانونی مختلف بسیار آسان بود.
اما با ورود به دنیای دیجیتال، به دلیل چالش‌های فنی و هزینه‌های بالای تولید، ساخت سنسورهای دیجیتالی که اندازه‌ای برابر با فیلم‌های 35 میلی‌متری داشته باشند، گران قیمت و پیچیده بود. به همین دلیل، تولیدکنندگان دوربین شروع به استفاده از سنسورهای کوچکتر در دوربین‌های DSLR کردند.
برای انتقال راحت‌تر از فیلم به دیجیتال، شرکت‌ها تلاش کردند تا پایه‌های اتصال لنز به دوربین (مانت‌ها) و لنزها را بدون تغییر نگه دارند. این کار باعث شد تا کسانی که از قبل در یک سیستم دوربین سرمایه‌گذاری کرده بودند، تنها بدنه دوربین‌های آنالوگ خود را با دوربین‌های دیجیتال جایگزین کنند، بدون اینکه مجبور شوند لنزها و تجهیزات جانبی خود را دوباره بخرند.
چالش سنسورهای کوچکتر
اما استفاده از سنسور کوچکتر از فیلم 35 میلی‌متری یک مشکل جدید ایجاد کرد، میدان دید و تصاویری که ثبت می‌شدند، محدودتر و کوچکتر به نظر می‌رسیدند، زیرا حاشیه های قاب تصویر به‌اصطلاح «کراپ» یا حذف می‌شدند. برای درک بهتر این اتفاق در دوربین‌هایی با سنسور کوچکتر، میتوانید به تصویر زیر نگاه کنید:
همانطور که می‌بینید، لنزها تصویری دایره‌ای شکل تولید می‌کنند که به آن «دایره تصویر» می‌گویند، اما سنسور فقط بخش مستطیلی‌شکل از وسط دایره تصویر لنز را ثبت می‌کند و باقی تصویر حذف میشود. اگر سنسور کل ناحیه دایره تصویر را پوشش دهد، به آن «سنسور فول‌فریم» می‌گویند (مانند قاب قرمز رنگ تصویر بالا)، اما اگر فقط بخشی از این دایره را ثبت کرده و بخشی از تصویر را حذف یا «کراپ» کند(مانند قاب سبز رنگ تصویر بالا)، به آن «سنسور کراپ» گفته میشود.در فارسی به سنسور های کراپ سنسور هاف فریم یا حتی هالف فریم هم گفته میشود که البته اشتباه است.
سنسورهای فول‌فریم از نظر فیزیکی اندازه‌ای برابر با فیلم‌های 35 میلی‌متری دارند (36 میلی‌متر در 24 میلی‌متر)، در حالی که سنسورهای کراپ کوچکتر هستند و اندازه آنها بسته به سیستم و تولیدکننده متفاوت است.
در تصویر زیر که از ویکی‌پدیا تهیه شده، میتوانید نمای واضحی از اندازه‌های مختلف سنسورها را مشاهده کنید:
گرچه اصطلاحات «فول‌فریم» و «سنسور کراپ» بسیار رایج هستند، برخی از تولیدکنندگان دوربین از نام‌گذاری‌های متفاوتی برای دوربین‌ها و سنسورهای خود استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، نیکون دوربین‌های فول‌فریم خود را «FX» و دوربین‌های سنسور کراپ خود را «DX» می‌نامد، در حالی که برخی دیگر دوربین‌ها را بر اساس اندازه سنسور مانند «35 میلی‌متری» و «APS-C» معرفی می‌کنند.
فعلاً نیازی نیست نگران این نام‌گذاری‌ها باشید – دوباره به تصویر اول نگاه کنید و عکس‌های سمت راست دوربین را مشاهده کنید. متوجه می‌شوید که دو تصویر تفاوت چشمگیری دارند. تصویری که با سنسور کراپ ثبت شده، میدان دید محدودتر یا به عبارتی «بزرگنمایی شده‌تر یا زوم تر» به نظر می‌رسد، در حالی که تصویری که با سنسور فول‌فریم ثبت شده، گسترده‌تر است. این همان مشکلی است که قبلاً به آن اشاره کردم – حتی اگر لنز و فاصله کانونی یکسان باشند، ثبت یک صحنه با سنسوری کوچکتر از فول‌فریم یا فیلم 35 میلی‌متری، میدان دید باریک‌تری را ارائه می‌دهد.
فاکتور کراپ چیست؟
حالا که متوجه شدید هنگام استفاده از دوربین‌هایی با اندازه‌های سنسور مختلف، چه تغییراتی در میدان دید و تصویر حاصل ایجاد میشود، بیایید درباره فاکتور کراپ صحبت کنیم. فاکتور کراپ چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟ برای اینکه عکاسان راحت‌تر بتوانند میدان دید یک لنز را با دوربین‌های فول‌فریم یا فیلم 35 میلی‌متری مقایسه کنند، تولیدکنندگان راهی ساده برای محاسبه «فاصله کانونی معادل» یک لنز پیدا کرده‌اند. فاکتور کراپ، نسبت اندازه سنسور به 35 میلی‌متر / فول‌فریم است. شما شما باضرب عدد فاکتور کراپ در فاصله کانونی میتوانید فاصله کانونی معادل نسبت به فیلم 35 میلی‌متری یا فول‌فریم به دست آورید.
برای مثال، دوربین‌های «DX» نیکون فاکتور کراپ 1.5x دارند، بنابراین اگر یک لنز واید 24 میلی‌متری را بگیرید و آن را در این عدد ضرب کنید، نتیجه 36 میلی‌متر خواهد بود. این اساساً به این معنی است که لنز 24 میلی‌متری روی دوربین کراپ سنسور DX معادل یک لنز 36 میلی‌متری روی دوربین فول‌فریم از نظر میدان دید عمل خواهد کرد. در واقع، اگر لنز 24 میلی‌متری را روی این دوربین کراپ سنسور نصب کنید و لنز 36 میلی‌متری را روی دوربین فول‌فریم نصب کنید، آنها را کنار هم قرار دهید و از همان سوژه در همان فاصله عکس بگیرید، هر دو میدان دید بسیار مشابهی خواهند داشت. با این حال، این به این معنا نیست که تصاویر حاصل شبیه به هم به نظر برسند. تغییر فاصله کانونی یا فاصله دوربین از سوژه می‌تواند تأثیر چشمگیری بر پرسپکتیو، عمق میدان و تارشدگی پس‌زمینه داشته باشد، اما این یک موضوع جداگانه است که هنوز آماده بحث در مورد آن نیستیم.
در اینجا یک لیست نمونه از دوربین‌های فعلی با فاکتورهای کراپ مختلف آورده شده است:
- فاکتور کراپ 1.5x: دوربین های کراپ سنسور برند های سونی Sony ، نیکون Nikon ، فوجی Fuji
- فاکتور کراپ 1.6x: دوربین های کراپ سنسور برند کانن Canon (APS-C)
- فاکتور کراپ 1.3x: دوربین های کراپ سنسور برند کانن Canon (APS-H)
- فاکتور کراپ 2.0x : سنسور های میکرو چهار سوم Micro Four Third – الیمپوس Olympus – پاناسونیک Panasonic
کراپ فاکتور های رایج و فاصله کانونی معادل
حالا بیایید نگاهی به فاکتورهای برش رایج و فاصله‌های کانونی بیندازیم و ببینیم فاصله کانونی معادل آنها چطور محاسبه میشود:
| 35mm | 1.5x | 1.6x | 2.0x |
|---|---|---|---|
| 14mm | 21mm | 22.4mm | 28mm |
| 18mm | 27mm | 28.8mm | 36mm |
| 24mm | 36mm | 38.4mm | 48mm |
| 35mm | 52.5mm | 56mm | 70mm |
| 50mm | 75mm | 80mm | 100mm |
| 85mm | 127.5mm | 136mm | 170mm |
| 105mm | 157.5mm | 168mm | 210mm |
| 200mm | 300mm | 320mm | 400mm |
همانطور که می‌بینید، اندازه حسگر و کراپ فاکتور آن می‌تواند تأثیر چشمگیری بر فاصله کانونی معادل یک لنز داشته باشد. برای مثال، یک لنز ۲۰۰ میلی‌متری روی یک حسگر کوچک با ضریب 1.5 (مانند دوربین‌های APS-C سونی) فاصله کانونی معادل 300 میلی‌متر تولید می‌کند!
فاصله کانونی معادل
متأسفانه، اینجا جایی است که ممکن است بسیاری از عکاسان دچار سردرگمی شوند. فاصله کانونی یک لنز یک ویژگی فیزیکی آن است و بدون توجه به حسگر دوربین، هرگز تغییر نمی‌کند. بنابراین وقتی به جدول بالا نگاه می‌کنید، همیشه به یاد داشته باشید که حسگر کوچکتر، لنز شما را به‌طور جادویی به یک لنز با فاصله کانونی بیشتر تبدیل نمی‌کند؛ بلکه فقط بخش بزرگی از تصویر را برش می‌دهد، همانطور که در تصویر زیر نشان داده شده است:
اندازه لنز / اندازه سنسور
حالا دوباره به تصویر اول این مقاله و تصویر بالا نگاه کنید و ببینید چقدر از عکس برش می‌خورد. تولیدکنندگان خیلی زود متوجه شدند که استفاده از حسگرهای کوچکتر مزایایی دارد. از آنجایی که لبه‌های دایره تصویر استفاده نمی‌شد، آنها می‌توانستند لنزهای کوچکتری طراحی کنند که عدسی های کمتری مصرف می‌کرد و امکان طراحی لنزهای جمع‌وجورتر و سبک‌تر را فراهم می‌کرد. چرا باید این همه فضا را هدر داد؟ این موضوع به تولید لنزهای کوچکتر و سبک‌تر منجر شد و بعدها با پیشرفت فناوری، دوربین‌های بدون آینه نسل جدید به وجود آمدند که به‌طور خاص با حسگرهای کراپ و لنزهای کوچکتر طراحی شدند تا جمع‌وجور و سبک باشند.
امروزه، هنگام بررسی لنزهای DSLR، اغلب با لنزهایی مواجه می‌شوید که به‌طور خاص برای دوربین‌های با حسگر کراپ ساخته شده‌اند. از آنجا که این لنزها دایره تصویر کوچکتری دارند، یا اصلاً روی دوربین‌های فول‌فریم کار نمی‌کنند، یا اگر هم کار کنند (به شرطی که مانت لنز با دوربین یکسان باشد، همانطور که در تصویر زیر نشان داده شده است)، گوشه‌های تصویر بسیار تاریک خواهند شد:
برای راحت‌تر شدن تشخیص لنزهایی که به‌طور خاص برای حسگرهای کراپ طراحی شده‌اند، تولیدکنندگان اختصارات مختلفی را به نام لنزها اضافه کرده‌اند. در اینجا فهرستی از اختصارات لنزهای مخصوص حسگر کراپ از تولیدکنندگان مختلف لنز آمده است:
- نیکون: DX
- کانن: EF-S، EF-M
- سونی / کونیکا مینولتا: DT، E
- پنتاکس: DA
- سامسونگ: NX
- سیگما: DC
- تامرون: Di II
- توکینا: DX
برای مثال، اگر روی لنز نیکون عبارت “DX” را مشاهده کنید، این نشان می‌دهد که لنز طراحی شده تا فقط روی دوربین‌های نیکون DX با حسگر کراپ استفاده شود. در حالی که لنزهای کانن عبارت “EF-S” را برای لنزهای کراپ سنسور خود استفاده می‌کنند.
مانت یکسان ولی لنزهای متفاوت
به یاد داشته باشید که برخی لنزها به‌طور خاص برای استفاده روی دوربین‌های کراپ سنسور ساخته شده‌اند.با نصب لنز کراپ سنسور روی دوربین های کراپ سنسور میدان دید تغییر نخواهد کرد و دقیقا معادل فاصله کانونی لنز خواهد بود. برای مثال،لنزهای فول فریم EF سونی و هم لنزهای کراپ E سونی به مانت یکسان E-Mount سونی مجهز هستند.این به این معنی است که شما امکان اتصال لنز های فول فریم یا کراپ سنوسر سونی را میتوانید روی هر دو سری دوربین های سونی ( فول فریم و کراپ سنسور ) نصب کنید.البته ویژگی های مانند میدان دید ، تاری پس زمینه و غیره متفاوت خواهد بود که در مقاله دیگری مفصل به این موضوع خواهیم پرداخت.
همانطور که می‌بینید، هر دو دوربین از یک نوع مانت E استفاده می‌کنند، اما تفاوت‌ها در اندازه سنسور کاملاً مشهود است. هنگام خرید لنز برای دوربین A7 II، باید لنزهای فول فریم با برچسب “FE” را خریداری کنید، در حالی که برای A6000 میتوانید هم از لنزهای FE (فول فریم) و هم از لنزهای سری E معمولی که دایره تصویر کوچکتری دارند استفاده کنید.
مهم است که درک کنید بهترین لنزها برای دوربین‌های دیجیتال معمولاً لنزهای فول فریم هستند (با چند استثنا)؛ به همین دلیل است که این لنزها معمولاً قیمت بالاتری دارند و در طول زمان ارزش خود را بهتر حفظ می‌کنند. متأسفانه، نه نیکون و نه کانن تمایلی به تولید لنزهای با کیفیت بسیار بالا برای دوربین‌های با سنسور کراپ (crop sensor) خود ندارند – هر دو تنها چند لنز حرفه‌ای در اختیار دارند و باقی مجموعه بیشتر شامل لنزهای زوم کند میشود.
مهم است که بدانید بهترین لنزها برای دوربین‌های دیجیتال معمولاً لنزهای فول فریم هستند (با چند استثنا)، به همین دلیل معمولاً قیمت بالاتری دارند و در طول زمان بهتر از لنزهای کوچکتر ارزش خود را حفظ می‌کنند. متأسفانه، نه نیکون و نه کانن تمایلی به تولید لنزهای با کیفیت بسیار بالا برای دوربین‌های با سنسور کراپ ندارند – هر دو فقط چند لنز حرفه‌ای دارند و باقی لنزها معمولاً لنزهای زوم کند هستند…
اندازه سنسور در مقابل وضوح تصویر
از آنجا که هر سنسور دوربین دیجیتال از میلیون‌ها پیکسل تشکیل شده است، استفاده از سنسور کوچکتر باید به معنای داشتن پیکسل‌های کمتری باشد، درست است؟ نه لزوماً. اگر سنسور از پیکسل‌های فیزیکی کوچکتری ساخته شده باشد، ممکن است دو سنسور دارای همان وضوح باشند (در برخی موارد، سنسور کراپ حتی ممکن است پیکسل‌های بیشتری از یک سنسور فول فریم داشته باشد).
برای مثال، دوربین Nikon D4 دارای 16 میلیون پیکسل در سنسور فول فریم 36.0 × 23.9 میلی‌متر است، در حالی که Nikon D7000 نیز دارای 16 میلیون پیکسل در سنسور 23.6 × 15.6 میلی‌متری خود است. با وجود تفاوت چشمگیر در اندازه سنسور، اما داشتن همان تعداد پیکسل، تفاوت بین این دو در اندازه فیزیکی هر پیکسل است. پیکسل‌های Nikon D4 اندازه بسیار بزرگتری دارند (7.3 میکرون)، در حالی که پیکسل‌های D7000 بسیار کوچکتر هستند (4.78 میکرون)، بنابراین این پیکسل‌ها به‌طور فشرده‌تری کنار هم قرار دارند. از آنجایی که پیکسل‌های کوچکتر به معنای نویز بیشتر و دامنه داینامیک کمتر در تصاویر هستند، دوربین Nikon D7000 در شرایط نور کم نمی‌تواند کیفیت تصویری مشابه با Nikon D4 داشته باشد. به همین دلیل است که سازندگان به‌شدت درباره مگاپیکسل‌ها صحبت می‌کنند، نه اندازه سنسور! آنها می‌خواهند شما توجه بیشتری به عدد جذاب مگاپیکسل داشته باشید و نمی‌خواهند بگویند سنسور واقعاً چقدر کوچک است. ممکن است دوربین گوشی شما همان وضوح دوربین DSLR شما را داشته باشد، اما این به معنای این نیست که هر دو کیفیت تصویری یکسان خواهند داشت.
در عین حال، سنسورهای کراپ مدرن در مدیریت نویز بسیار خوب عمل کرده‌اند، به‌ویژه در سطوح ISO کم تا متوسط. در نور مناسب، تشخیص تفاوت کیفیت تصویر بین سنسور فول فریم و سنسور کراپ 1.5 تا 1.6 برابر دشوار خواهد بود.
امیدوارم این مقاله مفهوم فاکتور کراپ را برای شما روشن کرده باشد. اما اجازه ندهید تمام این تکنیک‌ها شما را از مسیر باز دارند – یاد بگیرید که از تجهیزاتی که دارید به‌طور مؤثر استفاده کنید و تمرکز خود را روی گرفتن عکس‌های بهتر بگذارید. به یاد داشته باشید که بیشتر دوربین‌های مدرن فوق‌العاده هستند، بنابراین مانع واقعی برای گرفتن عکس‌های حرفه‌ای خود شما هستید، نه تجهیزاتی که دارید…
